بلایی که «سافاری» و «آف‌رود» بر سر کویرهای ایران آورده

هزاران ایرانی مانند همسایگان خود در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، گشت و گذار در کویر با خودروهای خاص را تجربه می‌کنند جاییکه آن‌ها خارج از جاده در زمین‌های بکر رانندگی می‌کنند، تپه‌های ماسه‌ای را دور می‌زنند و به قلب واحه‌ها می‌رسند. آن‌ها در جست‌وجوی هیجان با هدف کشف مناظر باشکوه، پدیده‌های زمین‌شناسی بی‌نظیر و حیات وحش هستند. 

ویدئوی تعقیب یک کل وحشی در تاریخ ۲۸ اکتبر در دشت کویر در نزدیکی مرنجاب گرفته شده است. سازمان‌دهندگان سافاری به خاطر این موضوع متهم شدند و طبق گزارش رسانه‌های ایران، راننده مسئول مرگ این حیوان ۲۵ میلیون تومان جریمه شد که آن را به سازمان حفاظت از محیط زیست پرداخت کرده است. برای بسیاری از کنشگران این ماجرا نباید واقعیت را پنهان کند چراکه در اکوسیستم شکننده ایران، چنین آسیب‌هایی روزانه رخ می‌دهد و جریمه‌ افراد متخلف به ندرت انجام می‌شود.

"این کشتار باید متوقف شود"

علیرضا شهرداری، فعال ایرانی محیط زیست و متخصص خزندگان و جوندگان است:

طی چهار سال گذشته شمار سافاری‌ها افزایش یافته است. باور کردنی نیست که چقدر خودروهای چهارچرخ محرک (۴x۴) و سایر کامیون‌های کوچک را در مناطق بکر بیابانی مشاهده می‌کنید.

آنچه تغییر کرده این است که فعالیتی که تنها از سوی ماجراجویان و چندین متخصص گردشگری که به محیط زیست احترام می‌گذاشتند دنبال می‌شد، به یک فعالیت سرگرمی و اوقات فراغت برای عموم مردم تبدیل شده است. صدها آژانس گردشگری در شهرهای نزدیک به کویر، خدمات گشت و گذار ارائه می‌دهند [بسته به نوع و مدت زمان پیشنهادی قیمت از ۲۵۰ هزار تا ۳ میلیون تومان است].

این ویدئوها در سال ۲۰۱۷ مسیری را نشان می‌دهند که وسایل نقلیه سافاری به مناظر طبیعی مرنجاب آسیب رسانده‌اند.

مردم نمی‌دانند چگونه از آسیب‌رساندن به اکوسیستم جلوگیری کنند یا به آن اهمیتی نمی‌دهد. از نظر آن‌ها کویرها مناطق مرده‌ای هستند. آن‌ها نمی‌توانند تصور کنند که صدها حیوان وحشی و گیاه در آنجا زندگی می‌کنند.

عبور مکرر وسایل نقلیه به میدان تپه‌های شنی در کویر مصر در ایران آسیب رسانده است. این تصویر در سپتامبر ۲۰۲۰ گرفته شده است. 

این شن‌زارها، این دریاچه‌های نمکی، این وسعت در واقع زیستگاه حیوانات است که با عبور این خودروها از بین می‌رود. وقتی آن‌ها یکی پس از دیگری به اینجا می‌آیند، در واقع گونه‌های بومی را می‌کُشند.

این تصادف در کویر مرنجاب در اکتبر ۲۰۲۰ رخ داده است

این گردشگران همچنین زباله‌های زیادی را در این فضاهای بکر که گاه در دورترین مناطق هستند، رها می‌کنند. برخی‌ها اقدام به ایجاد آتش می‌کنند که خاکستر آن را در زمین باقی می‌گذارند. برای این کار از شاخه‌های بوته‌ها که از نظر آن‌ها درختان مرده است، استفاده می‌کنند. این کار پوشش طبیعی گیاهی منطقه را که تنک و کم‌پشت است از بین می‌برد.

این عکس‌های یک آژانس گردشگری دیگر است که پیشنهاد سافاری می‌دهد. می‌توانید رد چرخ‌های وسیله نقلیه را ببینید که به سطح دریاچه نمک در کویر مرنجاب آسیب رسانده است. 

" چندین گونه در معرض خطر قریب الوقوع هستند"

 

زنجیره غذایی در کویر پیچیده است. سافاری‌ها به‌طور مستقیم حیوانات را مانند ویدئویی که اواخر اکتبر سر و صدا کرد نمی‌کشند بلکه با تخریب این زنجیره حیوانات را از بین می برند. وقتی آن‌ها گیاهان را می‌سوزانند یا روی آن غلت می‌خورند در واقع غذای جوندگان، خزندگان و پرندگان را از بین می‌برند. وقتی آن‌ها روی زیستگاه‌های جوندگان و خزندگان غلت می‌زنند، این حیوانات را می‌کشند. به عنوان مثال این روزها روباه صحرایی و گربه شنی در ایران به‌طور جدی به خصوص به‌دلیل این فعالیت‌ها در معرض خطر انقراض هستند. 

 

چندین گونه در معرض خطر قریب‌الوقوع قرار دارند: بزمجه بیابانی، عقرب‌ها، مار مرنجاب [اخیرا کشف شده]، مارمولک ارمیاس کاویر نسیس که بومی دشت کویر است، جربیل چیسمان و بسیاری دیگر. 

مناطق بیشتر آسیب دیده طبق چیزی که من دیده‌ام مناطق مرنجاب است اما کویر مصر و ابوزیدآباد نیز آسیب دیده‌اند که زیستگاه بسیاری از گونه‌ها هستند. ما در حال کشف گونه‌های جدیدتری هستیم. برای مثال در پنج سال گذشته دو گونه جوندگان را کشف کرده‌ایم. 

 

هیچ گونه نظارت و محدودیتی درباره این سافاری‌ها وجود ندارد. بنابراین این کویرها، مکان‌های رویایی برای کسانی است که هر کاری را می‌خواهند می توانند انجام دهند. تنها واکنش‌هایی که تاکنون دیده‌ایم اعتراض آنلاین کنشگران است، نه چیزی بیشتر. 

 

فقط یک راه حل وجود دارد. ما باید این سافاری‌های خارج از جاده را متوقف کنیم و ورود آن‌ها به مناطق ممنوعه را محدود کنیم. 

 

در ایران ۲۵۳ پارک، جنگل و مناطق حفاظت شده حیات وحش وجود دارد. با این حال، این سافاری‌ها در مناطقی اتفاق می‌افتد که اگرچه شکننده هستند اما تحت حفاظت هیچ قانونی قرار ندارند.

در موارد بسیار نادر، دادگاه‌های محلی توانسته‌اند دسترسی به کویر مرنجاب را محدود کنند که کوتاه مدت بوده است. این محدودیت البته برای جلوگیری از جشن گرفتن و حضور همزمان زنان و مردان در آنجا و آنچه که اقدام «غیراسلامی» توصیف شده، بوده است. تاکنون محدودیتی به‌نام حفاظت از اکوسیستم در این کویرها اعمال نشده است.