گزارش تحقیقی:مقایسه تصاویر ماهواره‌ای و ویدئوهای بازماندگان، محل غرق شدن مهاجران افغانستانی در هریرود را مشخص می‌کند

ویدئوهای آماتوری که در رسانه‌های اجتماعی افغانستان منتشر می‌شود، اجساد مهاجران این کشور را پس از غرق شدن در رودخانه هریرود در مرز ایران و افغانستان در تاریخ یک مه نشان می‌دهد.

ده‌ها مهاجر افغانستانی پس از اینکه احتمال داده می‌شود مرزبانان ایرانی آن‌ها را در تاریخ یک مه، مجبور به پریدن در رودخانه‌ای در مرز ایران و افغانستان کردند، جان خود را از دست داده‌اند. این مهاجران در گروهی ۵۷ نفره شامل مردان و پسران به سمت مرز ایران در حرکت بودند که به‌نظر می‌رسد تنها ۱۲ نفر آن‌ها زنده مانده‌اند. یکی از نجات‌یافته‌ها به "ناظران "گفت که او و افراد دیگر از سوی نیروهای یک پاسگاه مرزی ایران که مشرف به رودخانه هریرود است بازداشت و شکنجه شدند. روایت وی به همراه ویدئوهای آماتوری که در رسانه‌های اجتماعی در افغانستان منتشر شده‌اند به تیم ناظران این امکان را می‌دهد که موقعیت پاسگاه مرزی ایران را مشخص کند. 

این گروه از مهاجران در آخرین روز ماه آوریل از ولایت غربی هرات در افغانستان به سمت استان خراسان رضوی ایران می‌رفتند. آن‌ها در مسیر خود با کمک یک قاچاقچی انسان با یک قایق ساخته شده از طناب و بشکه از رودخانه هریرود گذر کردند اما نیروهای مرزبانی ایرانی آن‌ها را بازداشت کردند. پاسگاه مرزی مشرف به هریرود، در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی روستای جنت‌آباد شهرستان صالح آباد در استان خراسان رضوی ایران است.

نجات‌یافتگان می‌گویند که مرزبانان ایرانی آن‌ها را داخل پاسگاه تحقیر کردند و مورد ضرب و جرح قرار دادند سپس آن‌ها را با مینی‌بوس به نزدیکی رودخانه بردند و مجبورشان کردند که به داخل آب بپرند. مقام‌های افغانستان در تاریخ ۷ مه گفتند که مرگ دست‌کم ۱۸ نفر را تایید می‌کنند. طبق گفته آن‌ها، ۱۲ جسد از رودخانه هریرود در سمت افغانستان و پنج جسد دیگر در ترکمنستان از آب بیرون کشیده شد. همچنان ۲۸ نفر مفقود هستند. 

فرماندهی مرزبانی نیروی انتظامی ایران در روز ۳ مه، اینکه نیروهای آن‌ها مهاجران افغانستانی را مجبور به پریدن به داخل رودخانه کرده‌اند، تکذیب کرد و گفت: "ویدئوهایی که در شبکه‌های اجتماعی اجسادی را داخل رودخانه نشان می‌دهد مربوط به مرز ایران و افغانستان نیست."

وزارت امور خارجه ایران نیز گفت با این وجود آماده همکاری با دولت افغانستان در این موضوع است. 

حنیف اتمر، سرپرست وزارت امور خارجه افغانستان نیز در توئیتی در تاریخ ۵ مه گفت: "ما این جنایت نابخشودنی را با تمام ابزارهای دیپلماتیک کشورمان تا رسیدن به عدالت پیگیری خواهیم کرد."

سازمان ملل متحد می‌گوید که بیش از ۱۰۰ هزار افغانستانی در فوریه گذشته پس از شیوع ویروس کرونا در ایران، از این کشور خارج شده‌اند. مهاجران حاضر در حادثه یک مه، ظاهرا از جمله افغانستانی‌هایی بودند که با کاهش شیوع ویروس کرونا برای کارگری به ایران بر می‌گشتند. 

این ویدئو از تاریخ ۲ مه در رسانه‌های اجتماعی افغانستان در حال انتشار است و چهار جسد شامل سه مرد و یک پسر نوجوان را در حاشیه رودخانه هریرود در ولسوالی گلران ولایت هرات نشان می‌دهد. یکی از نجات‌یافتگان به ناظران فرانس ۲۴ گفت که این چهار نفر در میان ده‌ها غرق شده‌ای بودند که مرزبانان ایرانی آن‌ها را مجبور به پریدن به داخل آب در تاریخ یک مه ۲۰۲۰ کردند. 

"مرزبانان زمانی‌که ما در حال غرق شدن بودیم می‌خندیدند"

شاه محمد (نام واقعی او نیست) یکی از نجات‌یافته‌های این حادثه است. او به "ناظران"گفت که در حال بازگشت به ایران بود تا کار خود را در یک پروژه ساختمان که پس از شیوع ویروس کرونا متوقف شده بود، از سر بگیرد. وی گفت که به همراه بیش از ۵۰ مرد و پسر دیگر از دهانه ذوالفقار در ولسوالی گلران در ولایت هرات برای رسیدن به ایران عبور کرده بود. 

ما حوالی ساعت ۱۰ شب پنجشنبه ۳۰ آوریل سوار روی بشکه‌های چوبی که با طناب به هم وصل بود، از رودخانه هریرود در دهانه ذوالفقار عبور کردیم. پس از عبور از رودخانه و ورود به ایران، یک گشت ایرانی ما را بازداشت کرد و به پاسگاه برد. پاسگاه روی صخره‌ای مشرف به رودخانه بود. حدود ۵۰ نفر بودیم. همه ما را بازداشت کردند. بین ما پیرمردان و همچنین بچه‌های ۱۶، ۱۴ و حتی ۱۱ ساله بود. [توجه: در حالیکه اعضای این گروه اعتقاد داشتند هنگام وقوع این حادثه جوانترین فرد حاضر در بین آن‌ها ۱۱ ساله بود، سخنگوی بیمارستان هرات که جسد این فرد به آنجا منتقل شده و وی ۱۳ ساله است.]

آن‌ها ما را یک شب در پاسگاه نگه داشتند. روز بعد [جمعه یک مه] توهین‌ها به ما را شروع کردند. آن‌ها ما را برهنه کردند. به ما لگد می‌زدند و با تفنگ و شلاق ضربه‌هایی به ما وارد می‌کردند. آن‌ها ما را وادار کردند که علف‌های هرز اطراف پاسگاه را جمع کنیم. حدود ظهر ما را سوار چند ماشین کردند و به طرف رودخانه‌ای که در چند دقیقه‌ای پاسگاه بود بردند. به ما گفتند که یا از رودخانه عبور کنید یا به سمت ما شلیک می‌کنند. آن‌ها چند تیر هم شلیک کردند تا ما را بترسانند. تصمیم گرفتیم از رودخانه عبور کنیم چراکه فکر می‌کردیم آن‌ها ما را خواهند کشت. 

بسیاری از ماها شنا کردن بلد نبودیم. وقتی در حال غرق شدن بودیم، مرزبان‌ها می‌خندیدند. سعی کردیم بهم بچسبیم. اما غیر ممکن بود. جریان آب بسیار شدید بود. حدود ۲۰ نفر شنا کردن بلد بودیم. همین زندگی ما را نجات داد. اما رودخانه جان بقیه را گرفت. فقط توانستیم هشت جسد را پیدا کنیم. پول و تلفن همراهم را گم کردم. برای یافتن کمک چندین کیلومتر رفتیم تا در نهایت به هرات رسیدیم.

این ویدئوی ۵۱ ثانیه‌ای نیز از ۲ ماه مه در شبکه‌های اجتماعی افغانستان در حال انتشار است و ظاهرا توسط همان شخصی گرفته شده است که در دو ویدئوی دیگر اجساد قربانیان را نشان می‌داد. این مرد به نظر می‌رسد که از نجات یافته‌های حادثه یک مه است که دوربین را به سمت ساختمانی در آنور مرز می‌برد و می‌گوید: "این پاسگاه مرزی ایران که نیروهایش ما را به رودخانه انداختند. در ده دقیقه ۱۵ نفر از ما کشته شدند. شش جسد را از رودخانه بیرون آوردیم. دیگران ناپدید شدند."

"فقط می‌خواستند کار کنند"

احمد [نام واقعی او نیست] سه پسرعموی خود را در این حادثه از دست داد: "محمد، ۲۰ ساله، ادریس ۱۹ ساله و جلیل ۱۶ ساله." اجساد آن‌ها در بین هشت جسد پیدا شده بودند. او در حالیکه گریه می‌کرد با "ناظران"گفت‌وگو کرد:

این نخستین باری نبود که آن‌ها به ایران می‌رفتند. آن‌ها سال‌ها در ایران کار می‌کردند. پس از شیوع ویروس کرونا در ایران، پروژه‌های ساختمان در این کشور متوقف شد. پسران مجبور به بازگشت به افغانستان شدند. اما در روزهای اخیر صاحب‌کارها با آن‌ها تماس گرفتند و از آن‌ها خواستند که دوباره به سر کار برگردند. بنابراین پسر عموی من با یک قاچاقچی‌ای که معمولا آن‌ها را از مرز عبور می‌داد تماس گرفت.

اجساد آن‌ها چند روز پیش برگشت. نمی‌فهمم چرا مرزبانان ایران چنین کاری کردند. آیا آن‌ها انسان هستند؟ می‌توانستند کتکشان بزنند، استخوان‌هایشان را خرد کنند، ۱۰ سال زندانی‌اشان کنند اما آن‌ها را نکشند. 

عموزاده‌های من فقط می‌خواستند کار کنند و درآمدی داشته باشند.

"مرگ بر اثر آسفیکسی بر اثر آب"

در حالیکه مرزبانان ایران مجبور کردن مهاجران افغانستانی به پریدن داخل رودخانه را انکار می‌کنند اما پزشکانی که اجساد را معاینه کرده‌اند می‌گویند که درباره علت مرگ این افراد شکی وجود ندارد. دکتر عارف جلیلی، سخنگوی بیمارستان عمومی هرات گفت که پزشکان در این بیمارستان پنج جسد از ۱۷ جسد پیدا شده را معاینه کرده‌اند. 

"ما سه جسد در تاریخ ۳ مه در ساعت شش صبح دریافت کردیم و دو جسد دیگر نیز در ساعت ۱۰ صبح به بیمارستان منتقل شد که از جمله جسد پسر نوجوان ۱۳ ساله‌ای بود.

اجساد را معاینه کردیم. زخم بر اثر گلوله یا نشانه‌ای از خشونت فیزیکی روی اجساد پیدا نکردیم. بینی و دهان یکی از متوفیان خونریزی داشت اما فکر می‌کنیم که این خونریزی داخل رودخانه رخ داده است، نه بیرون آن. 

آسفیکسی (خفگی) با آب باعث مرگ همه آن‌ها بود. دو نفر از نجات‌ یافته‌ها را نیز معاینه کردیم. هر دو در سیستم گوارشی خود مشکلات جزیی داشتند چرا که آب گل‌آلود رودخانه وارد بدنشان شده بود. "

"مرزبانان ایران اجازه انجام هر نوع خشونتی را دارند"

عبدالله سلجوقی، روزنامه‌نگار مستقل در هرات افغانستان می‌گوید که مهاجران غیرقانونی و فاقد اسناد هویتی افغانستانی اغلب با بدرفتاری و خشونت پلیس و مرزبانان ایران روبرو می‌شوند. 

زمانیکه مرزبانان ایرانی مهاجران غیرقانونی را بازداشت می‌کنند معمولا آن‌ها را به اردوگاهی خاص در داخل ایران انتقال می‌دهند. آن‌ها سپس پس از گذشت یکی- دو روز از گذرگاه‌های مرزی رسمی بین دو کشور دیپورت می‌شوند. 

ایران روزانه بین هزار تا هزار و دویست مهاجر غیرقانونی افغانستانی را اخراج می‌کند. 

این نخستین بار است که می‌شنوم مرزبانان ایرانی چنین کاری انجام داده‌اند با این حال خشونت علیه مهاجران افغانستانی حتی به‌صورت اخراج رسمی از خاک ایران یک روال عادی است. گزارش‌های مربوط به توهین کردن، ضرب و جرح، شلاق زدن، مجبور کردن مهاجران به برهنه شدن و … را به‌طور مرتب می‌شنویم. در یک دهه گذشته حوادث جدی‌تری رخ داده است. به‌طور مثال در سال ۲۰۱۲ مرزبانان ایران به مهاجران شلیک کردند و ۱۳ نفر را کشتند. تجربه ما در این طرف مرز حاکی از آن است که مرزبانان ایرانی برای اعمال هرگونه خشونتی چراغ سبز دارند.

حادثه در کجا رخ داده است؟

دو ویدئوی آماتور از حادثه اول مه در شبکه‌های اجتماعی افغانستان دست به دست می‌شود که در یکی از آن‌ها چهار جسد در کنار رودخانه‌ای قابل مشاهده هستند که چهره‌های آن‌ها پوشانده شده است اما در ویدئوی دیگر چهره‌ها مشخص است. سومین ویدئو به نظر می‌رسد توسط همان فرد اول ضبط شده باشد که لباس سبز رنگی بر تن دارد و دوربین را روی ساختمانی آن طرف رودخانه زوم می‌کند و می‌گوید: "این پاسگاه مرزبانان ایرانی است که نیروهایشان ما را مجبور به پریدن به داخل رودخانه کردند. در ۱۰ دقیقه ۱۵ نفر از ما کشته شدند. شش جسد را از رودخانه بیرون آوردیم. دیگران ناپدید شده‌اند."

در حالیکه فرماندهی مرزبانی ایران می‌گوید ویدئوهای آماتوری که اجساد مهاجران را نشان می‌دهند مربوط به مرز ایران و افغانستان نیست اما مقایسه این تصاویر با تصاویر ماهواره‌ای مشخص می‌کند آنچه که در ویدئوی سوم ضبط شده واقعا یک پاسگاه مرزی ایران است. مکان و ظاهر آنجا با روایت‌های شاه محمد و سایر نجات‌یافته‌ها تطابق دارد. 

ویدئویی که از تاریخ ۲ مه در رسانه‌های اجتماعی افغانستان در حال انتشار است، ادعا می‌کند که یک پاسگاه مرزی ایران را نشان می‌دهد که ۵۷ مهاجر افغانستانی در آنجا بازداشت و شکنجه شده‌اند. این ویدئو که در طرف مرز افغانستان گرفته شده است، رودخانه هریرود را نشان می‌دهد. در کنار آن یک فضای سبز وجود دارد (کادر سفید رنگ در تصاویر ناظران ) و یک تپه با ساختار جغرافیایی خاص دیده می‌شود (کادر قرمز رنگ) و بالای این تپه پاسگاه مرزی ایران شبیه یک ساختمان استوانه‌ای شکل قابل تشخیص است (کادر آبی رنگ). در این تصاویر که ناظران آن‌ها را از ویدئوهای منتشر شده و تصاویر ماهواره استخراج و مقایسه کرده است درختانی نیز مشاهده می‌شود (کادر بیضی شکل نارنجی رنگ). این پاسگاه با حصارهایی محافظت می‌شود (در تصاویر با فلش مشخص شده‌اند) که در تصاویر ماهواره‌ای نیز قابل شناسایی است. در تصاویر ماهواره‌ای درختانی که با کادر نارنجی مشخص کرده‌ایم نیز قابل تشخیص است. مقایسه این تصاویر با تصاویر ماهواره‌ای، ناظران را به این نتیجه رساند، آنچه که در ویدئو مشاهده می‌شود با این مکان در تصاویر ماهواره‌ای که در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی روستای جنت‌آباد، شهرستان صالح‌آباد در استان خراسان رضوی است، مطابقت دارد. 

این سه ویدئو حاوی سرنخ‌های جغرافیایی مانند کوه‌هایی در پس زمینه است که می‌تواند با تصاویر ماهواره‌ای از همان منطقه ولسوالی گلران در ولایت هرات افغانستان در کنارهریرود  و پاسگاه مرزی در نزدیکی آن تطابق داشته باشد 

گزارش: Ershad Alijani.