«زندگی‌های نابود شده» هزاران ایرانی در پی فیلتر اینستاگرام و واتس‌اپ
از سپتامبر سال ۲۰۲۲ تاکنون رژیم ایران دست به فیلتر اینستاگرام و واتس‌اپ زده و همچنین سرعت اینترنت را به شدت کاهش داده است. یک شهروند صاحب کسب و کار، یک کارشناس حوزه تجارت در شبکه‌های اجتماعی و یک کنشگر آزادی‌خواه ایرانی در گفتگو با «ناظران» از تاثیر این محدودیت‌ها بر زندگی ایرانیان می‌گویند. محدودیت‌هایی که صدها هزار ایرانی را بیکار کرده، درآمد خانواده‌ها را تا مرز صفر کاهش داده و تلاش کنشگران برای پوشش اخبار اعتراضات در ایران را با دشواری روبرو کرده است.
: منتشر شده در
ابراهیم رییسی، رییس دولت ایران که خود حساب کاربری تایید شده‌ای در اینستاگرام دارد در هفتم دسامبر سال گذشته مدعی شد:«سخن ما این است که اگر دشمن آمد در فضا و بستزی دشمنی کرد و خواست کشور را بهم بریزد شما می‌گویید به او اجازه بدهیم؟محدودیت‌های ایجاد شده به دلیل اخلال دشمن و ایجاد ناامنی است که در آن ایجاد کرد»
اما آنچه در واقع در حال رخ دادن در اینستاگرام و واتس‌اپ بود، نشر و بازنشر ویدیوهای اعتراضات مردم در سراسر کشور و همچنین هماهنگی برای برپایی اعتراضات در شهرها توسط مردم بود.
براساس برآوردها، بیش از ۵۰ درصد افراد بالای ۱۸ سال در ایران کاربر اینستاگرام هستند و بیش از ۷۱ درصد نیز از واتس‌اپ استفاده می‌کنند. این یعنی ۴۳ میلیون کاربر برای اینستاگرام و ۶۱ میلیون کاربر برای واتس‌اپ.
«مملکته» یک کنشگر ایرانی است که برای بیش از یک دهه اخبار و تصاویر اتفاقات هر روزه ایران به خصوص اعتراضات را منتشر می‌کند. او از مشکلاتی که کاهش دسترسی به اینترنت برای پوشش اخبار در ایران ایجاد کرده است می‌گوید:
«کسب اطلاع از وضعیت یک شهر گاهی تا چندین روز غیرممکن است»
شکی نیست که که کاهش دسترسی به اینترنت، بر روند دریافت اخبار و تصاویر اعتراضات و اتفاقات در ایران تاثیر زیادی داشته است. این روزها علاوه بر فیلترها و مشکلات دسترسی به اینترنت در سطح کشور، فیلترها و قطع دسترسی‌های محلی و منطقه‌ای به شدت مشکل‌زا هستند.
به عنوان نمونه زمانی که مردم در سمیریم یا ایذه یا مهاباد در خیابان‌ها هستند و اعتراض می‌کنند، اینترنت این مناطق کاملا قطع می‌شوند. پیشتر افرادی که متخصص بودند می‌توانستند به رغم تمامی محدودیت‌ها باز به اینترنت وصل شوند اخبار و حتی تصاویر را به دست ما برسانند، اما این بار در بسیاری از مواقع در بسیاری از شهرها حتی افراد متخصص هم توانایی دسترسی به اینترنت نداشتند چرا که اساسا هیچ گونه سرویسی وجود نداشت، همه چیز قطع بود.
من پیام‌های بسیاری دارم که به این شکل شروع می‌شوند:« من این ویدیو را چند روز پیش گرفتم اما تا الان نتونستم بفرستم» یا پیام‌های بسیار زیادی دریافت میکنم از این اینکه «من یک ویدیو گرفته بودم ولی هر کاری میکنم نمیتوانم برایت ارسال کنم، غیرممکن است.
«کلاهبرداری استارلینک»
یا مورد دیگری که باید اشاره کنم درباره شهری در کردستان بود که من نه تنها تصاویر بلکه حتی اخبار به خیابان ریختن مردم و اعتراضات را یک هفته بعد دریافت کردم. هیچ‌جا هیچ خبری از این شهر به مدت یک هفته که مردم به خیابان آمده بودند نبود، تا اینکه فردی از این شهر به خارج از منطقه سفر کرده بود به اینترنت دسترسی پیدا کرده بود و اخبار و تصاویر را برای من فرستاد و من هم منتشر کردم.
مسیله فقط ویدیو و تصویر نیست حتی دریافت اینکه در این این شهرها چه خبر است گاهی برای روزها غیرممکن است.
یک بار یک کاربری به من پیام داد « مردم برای تو از همه جای ایران پیام و تصویر ارسال می‌کنند، تو بهترین کسی هستی که میتوانی به من بگویی کجای ایران اینترنت بهتر کار می‌کند، به من بگو من می‌خواهم برم همانجا زندگی کنم. کار و زندگی من وابسته به اینترنت است. با این وضع زندگی من نابود شده.» یا پیام‌های زیادی دریافت کرده‌ام از اینکه سر مردم را به بهانه فروش استارلینک کلاه گذاشته‌اند. از مردم پول گرفته‌اند و قول فروش گیرنده استارلینک به آنها داده‌اند ولی بعد از دریافت پول ناپدید شده‌اند.
اما اینستاگرام و واتس‌اپ در ایران چیزی حتی فراتر از به اشتراک گذاشتن تصاویر اعتراضات ضد رژیم یا هماهنگی برای اعتراض‌ها در روزهای آینده است.
راوی [نام واقعی او نیست] مردی میان‌سال که مالک یک فروشگاه در ایران است:
«ما در ۴ ماه گذشته مجبور شدیم ده نفر از همکارانمان را اخراج کنیم و طی ماه‌های آینده نیز مجبوریم افراد بیشتری را اخراج کنیم چون سفارش کارهایمان به شدت کم شده. مردم پولی برای خرید کردن ندارند، آنهایی هم که پول دارند دل و دماغ خرید کردن ندارند که کاملا قابل فهم است، ما خودمان هم در همین وضعیت روحی هستیم.»
۳ میلیارد یورو، گردش مالی شبکه‌های اجتماعی خاکستر شد
ایراندخت [نام واقعی او نیست] یک کارشناس حوزه تجارت در شبکه‌های اجتماعی در ایران است.
او می‌گوید فیلتر دو شبکه اجتماعی اینستاگرام و واتس‌اپ منتهی به بیکار و بی‌پول شدن هزاران خانواده در ایران شده است.
بر اساس پژوهش‌های گوناگونی که در دو سال گذشته در ایران صورت گرفته، حجم گردش مالی در شبکه‌های اجتماعی بین ۱.۲ تا ۳.۳ میلیارد یورو در سال تخمین زده شده است. این رقم عظیمی است. برخلاف آنچه که بسیاری تصور می‌کنند بیشتر این بازار متعلق به کسب و کارهای بسیار کوچک یک یا دو نفره است که محصولات خود را با استفاده از اینستاگرام و واتس‌اپ به فروش می‌گذازند.
بسیاری از این افراد ساکن شهرها و روستاهای کوچک و دورافتاده هستند. این افراد صنایع دستی و یا محصولات کشاورزی و دامی خود را به فروش می‌گذارند حتی ماهی‌گیرهایی که در جنوب ماهی‌های خود را به سراسر ایران ارسال می‌کنند.
در شهرهای بزرگتر کافه‌ها و رستوران‌ها برای جذب مشتری به شدت وابسته به این شبکه‌های اجتماعی هستند یا فروشگاه‌های که محصولات خود را از این طریق می‌فروشند. محصولاتی که می‌تواند از طلا و جواهر را در بر بگیرد تا لوازم آرایش و لباس.
ده‌ها استارت‌اپ در ایران طی این سال‌ها براساس کار در همین شبکه‌های اجتماعی پا گرفته‌اند. هزاران نفر مانند کارشناس تبلیغ، عکاس و تدوینگر در این حوزه فعال بودند که اکنون همگی بیکار شده‌اند. یک اقتصاد سه میلیارد یورویی یک شبه خاکستر شد.
براساس یک پژوهش که در سال ۲۰۲۱ در ایران انجام شده است، بیش از ۱.۷ میلیون کسب و کار در اینستاگرام در ایران وجود دارد و درآمد ۹ میلیون خانوار ایرانی وابسته به کسب و کارشان در اینستاگرام است.
بیشتر این افراد اکنون بیکار شده‌اند و درآمدی بسیار محدود یا نزدیک به صفر دارند، آن هم در کشوری که پیش از این نیز در بحران اقتصادی به سر می‌برد.
راوی که صاحب کسب و کار خود است در این رابطه می‌گوید:
«زندگی ما به بیست سال پیش بازگشته»
از زمانی که سرعت اینترنت کاهش پیدا کرده و شبکه‌های اجتماعی بسته شده‌اند زندگی ما زیر و رو شده است.
من هر روز با ۹ وی‌پی‌ان باید سر و کله بزنم تا ببینم کدامشان امروز کار می‌کند. گاهی هیچکدام جواب نمی‌دهند. یا یکی روی اینترنت گوش کار می‌کند اما با اینترنت خانه یا فروشگاه نه، یا برعکس.
هر روز ساعت‌ها از وقت ما به این کار تلف می‌شود که بتوانیم به اینستاگرام یا واتس‌اپ وصل شویم تا ببینیم در مملکت چه خبر است یا چه پیامی دریافت کرده‌ایم.
اولین موضوع گفتگو در هر جمع دوستان و آشنایان این است که «وی‌پی‌ان» جدید چی دارید؟ همیشه برای روز مبادا باید آماده بود چرا که برای دانلود یک وی‌پی‌ان جدید باید وی‌پی‌انی داشت که کار می‌کند که بتوان آن را دانلود کرد.
تماشای یک ویدیوی ۲ دقیقه‌ای ۱۵ دقیقه طول می‌کشد
وقتی هم به اینترنت وصل می‌شویم دردسر جدید شروع می‌شود. سرعت اینترنت به قدری کند است که برای دیدن یک ویدیوی ۲ دقیقه‌ای ۱۵ دقیقه وقت گرفته می‌شود.
بسیاری از تصاویر اساسا در اینستاگرام یا واتس‌اپ نمایش داده نمیشوند. من اصلا تلاشی برای دیدن ویدیویی که طولانی‌تر از دو دقیقه باشد نمی‌کنم.
پیش از این ما فاکتورهایمان را با استفاده از واتس‌اپ دریافت می‌کردیم یا می‌فرستادیم. یا تصاویر نمونه کارهایی که می‌خریدیم یا می‌فروختیم را از این اپ‌ها ارسال می‌کردیم. حالا اما به ۲۰ سال پیش بازگشته‌ایم. در بسیاری از موارد آنها را روی یک فلش مموری می‌ریزیم و با پیک ارسال می‌کنیم. پیش از این ما در صفحه اینستاگراممان سفارش کار می‌گرفتیم که الان همه این‌ها دود شده است.
از نظر ایراندخت، کارشناس تجارت شبکه‌های اجتماعی، وضعیت حال حاضر در ایران غیر قابل ادامه است:
وضعیت بسیار مبهم است اما ما می‌دانیم که حدود ۱۰ میلیون ایرانی، شغل اصلی یا شغل دوم خود را که وابسته به اینستاگرام و واتس‌اپ بوده در این چهار ماه از دست داده‌اند. در بازار کاری اینچنین نیز اگر فردی کار خود را از دست بدهد به این زودی‌ها شغل جدیدی پیدا نخواهد کرد. از سوی دیگر قیمت‌ها هر روز افزایش محسوسی دارند.
با در نظر گرفتن تمامی این جوانب من گمان میکنم که جمهوری اسلامی طی هفته‌ها یا ماه‌های آتی با موج بزرگ دیگری از اعتراضات خیابانی که این بار خواسته‌های اقتصادی آن پررنگ‌تر است رو به رو خواهد شد.